Μέσα στα γαλάζια νερά του Αιγαίου, σαν πελώριος απομονωμένος βράχος, φαντάζει από το ηρωικό και δοξασμένο νησί. Αποκομμένα και κάπως απομακρυσμένα τα Ψαρά, τα συντροφεύει η ιστορία τους. Μια ιστορία γεμάτη αγώνες, θυσία και δόξα.
Τα Ψαρά την εποχή της τουρκοκρατίας, ήταν μια σπουδαία θαλασσινή δύναμη με ονομαστούς πυρπολητές, όπως ο Παπανικολής, ο Κανάρης και ο Πιπίνος.
30.000 ψυχές κατοικούσαν τότε στο νησί και την υπεράσπιση του είχαν αναλάβει 1.300 Ψαριανοί και περίπου 2000 από τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία.
Από την πρώτη κιόλας μέρα της Ελληνικής επανάστασης πήρε ενεργό μέρος στον αγώνα και δημιούργησε μεγάλα προβλήματα στον τουρκικό στόλο.
Τον Ιούνιο του 1824 ο Χοσρέφ Πασάς παίρνει εντολή από τον σουλτάνο να εξαφανίσει από προσώπου γης τα Ψαρά.
Το απόγευμα της 20ης Ιουνίου ο τουρκικός στόλος φθάνει στον αβαθή ορμίσκο του νησιού, τον Κάναλο. Η τουρκική αρμάδα αποτελείται από 176 πλοία και 12 χιλιάδες άνδρες. Έπειτα από ισχυρό κανιοβολισμό, οι Τούρκοι καταφέρνουν να αποβιβαστούν στο νησί.
Οι μαχητές των Ψαρών έκαναν ένα σοβαρό λάθος, καθώς αποφάσισαν να περιορισθεί ο αγώνας στη ξηρά. Έτσι, αχρηστεύουν τον στόλο από τον οποίο αφαίρεσαν τα πηδάλια και δεν χρησιμοποιούν καθόλου τα πυρπολικά.
Αυτό βοηθάει τους Τούρκους του Χοσρέφ που μέσα σε δύο μέρες, με σχετική ευκολία, καταλαμβάνουν το νησί.
Ακολουθεί η φοβερή καταστροφή, ολοκαύτωμα, σφαγή.
Οι άνθρωποι τρέχουν να σωθούν στα λίγα πλοία, από τα οποία δεν είχαν αφαιρεθεί τα πηδάλια. Λίγοι τα καταφέρνουν, καθώς ο στόλος του Χοσρέφ έχει περικυκλώσει το νησί.
Από τους 30.000 κατοίκους του νησιού, οι 18.000 θανατώθηκαν ή πωλήθηκαν ως σκλάβοι.
Μόνη εστία αντίστασης παραμένει το Παλαιόκαστρο, η οχυρή θέση που δεσπόζει της Χώρας. Οι υπερασπιστές του, ανάμεσά τους και πολλά γυναικόπαιδα, αμύνονται σθεναρά εναντίον 6.000 Τούρκων. Όταν η αμυντική γραμμή τους έσπασε και το φρούριο πλημμύρισε από Τούρκους, ο Αντώνιος Βρατσάνος βάζει φωτιά στην πυριταδοποθήκη για να μην πέσουν στα χέρια τους.
Δεν υπάρχει πια τίποτα στο νησί, μόνο αίμα και θάνατος…..
Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη
περπατώντας η Δόξα μονάχη
μελετά τα λαμπρά παλληκάρια
και στην κόμη στεφάνι φορεί
γινωμένο από λίγα χορτάρια
πούχαν μείνει στην έρημη γη.
έγραψε ο εθνικός ποιητής μας Διονύσιος Σολωμός στο περίφημο επίγραμμά του.
Το ολοκαύτωμα των Ψαρών συγκλόνισε την επαναστατημένη Ελλάδα και έκανε τους ευρωπαϊκούς λαούς να δουν με περισσότερη συμπάθεια τον αγώνα για ελευθερία και ανεξαρτησία των Ελλήνων.
Σήμερα υψώνεται μπροστά μας η «Ολόμαυρη Ράχη”.
Είναι ο ιερός βράχος που θα στέκεται στους αιώνες, σιωπηλός μάρτυρας της μεγάλης θυσίας, μνημείο του ολοκαυτώματος, αιώνιο σύμβολο της αδούλωτης ελληνικής ψυχής.